Bashkëpunimi ndërmjet Kinës dhe vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore China-CEE, është një nismë e Ministrisë së Punëve të Jashtme Kineze. për të promovuar marrëdhëniet e biznesit dhe investimeve midis Kinës dhe 14 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore: Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Republika Çeke, Greqia, Hungaria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Polonia, Rumania, Serbia , Sllovakia dhe Sllovenia.Përpara tërheqjes së tyre në vitin 2022, Estonia, Letonia dhe Lituania ishin anëtarë të nismës.Së fundit kjo nismë ka prodhuar një panoramë të qartë të sektorit bujqësor në Shqipëri.
Bujqësia mbetet një nga sektorët më të mëdhenj dhe më të rëndësishëm dhe Shqipëria ka një sipërfaqe totale prej 28,750 kilometra katrorë, nga e cila 24% është bujqësore, 36% pyje, dhe 15% kullota apo toka të tjera. Sektori punëson rreth 36.4% të fuqisë punëtore të përgjithshme, por disa vlerësime shkojnë gjithashtu mbi 40% (për shkak të natyrës informale të sektorit, shumë punojnë, por nuk janë të regjistruar si fermerë, barinj, etj.) Aktualisht, industria dominohet nga prodhues të vegjël vendas me një madhësi mesatare të fermës prej 1.2 hektarësh. Megjithatë, numri i ndërmarrjeve që operojnë në agrobiznes nuk ka ndryshuar dukshëm gjatë viteve të fundit. Krahasuar me vendet e tjera të Bashkimit Evropian (BE), ku sektori i bujqësisë përfaqëson rreth 2% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB), ky sektor në Shqipëri përfaqëson 18.6% të PBB-së (2022), sipas të dhënave më të fundit të disponueshme nga Banka Botërore.
Për shkak të migrimit masiv, veçanërisht në mesin e të rinjve, industria bujqësore ka pësuar një rënie në peshën e saj dhe ka pësuar ndryshime të rëndësishme në karakteristikat e saj thelbësore gjatë viteve. Pavarësisht këtyre ndryshimeve, fermerët ende përballen me vështirësi në mbajtjen e mjeteve të jetesës për shkak të mungesës së serave dhe financimit të pamjaftueshëm. Vendi ka shumë pak prefektura me një përqindje të mirë serrash, siç tregohet në tabelën e mëposhtme.
Financimi i BE-së për bujqësinë Vendet joanëtare të BE-së përfitojnë nga instrumenti për asistencën e para-anëtarësimit (IPA), i cili është një program mbështetës për vendet në rrugën e tyre drejt anëtarësimit në BE. Një nënndarje e IPA-s është gjithashtu instrumenti për asistencën e para-anëtarësimit për zhvillimin rural (IPARD) që fokusohet në zonat rurale dhe sektorët agroushqimor të vendeve në procesin e anëtarësimit në bashkim. BE ofron ndihmë financiare dhe teknike për Shqipërinë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut, Serbinë dhe Turqinë. Qëllimi është të bëjë sektorin e tyre bujqësor dhe zonat rurale më të qëndrueshme dhe t’i harmonizojë ato me politikën e përbashkët bujqësore të BE-së. Për periudhën 2014-2020, IPARD kishte një buxhet prej 946 milionë euro (€) nga buxheti i BE-së. Përveç kësaj, çdo vend gjithashtu kontribuon në buxhet nëpërmjet financimit publik kombëtar.
IPARD II, synon të mbështesë reformat rurale dhe agroushqimore dhe në këtë kontekst, Shqipëria ka marrë 71 milionë euro nga ky program ndërmjet viteve 2014 dhe 2020. Në vitin 2021, IPARD III u lançua me 112 milionë euro të destinuara për vendin për të mbështetur më tej zhvillimin e tij rural.
Autoritetet shqiptare nën hetim
Përgjegjësia e auditimit të fondeve të alokuara për shtetet anëtare të Bashkimit Evropian dhe vendet e tjera përfituese i takon Zyrës Evropiane Kundër Mashtrimit (OLAF). OLAF ka iniciuar 36 hetime në vendet e Ballkanit Perëndimor në pesë vitet e fundit. Në fund të korrikut 2023, OLAF kishte marrë vëmendje të gjerë në Shqipëri pas lajmeve për bllokimin e disbursimit të fondeve IPARD.
OLAF ka nisur një hetim në lidhje me parregullsitë e dyshuara në shpenzime. Komisioni Evropian ka marrë masa paraprake bazuar në informacionin paraprak të dhënë nga OLAF. Në veçanti, si masë parandaluese për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së, Komisioni Europian ka ndërprerë përkohësisht rimbursimet ndaj autoriteteve shqiptare për shpenzimet e kryera në kuadër të programit IPARD II. Komisioni Evropian nuk komentoi ndonjë gjetje të mundshme nga OLAF, por tha se autoritetet shqiptare do të informohen pasi zyra kundër mashtrimit të dorëzojë një raport përfundimtar. Vlen të përmendet se një hetim i OLAF nuk mund të çojë gjithmonë në identifikimin e palëve përgjegjëse. Në disa raste, një hetim mund të përfundojë pa identifikuar fajtorët, duke rezultuar që vendi marrës t’i kthejë fondet e keqpërdorura. Megjithatë, kur ka prova të qarta për keqbërje, dosjet e rastit i përcillen agjencive përkatëse të zbatimit të ligjit në vendet përkatëse për të nisur hetimet penale. Mediat vendase raportuan se qeveria shqiptare kishte marrë një letër zyrtare nga Drejtoria e Përgjithshme e BE-së për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural, duke përmendur mangësitë e rëndësishme në funksionimin e sistemit shqiptar të kontrollit për zbatimin e shpenzimeve të BE-së në kuadër të programit IPARD II si motivimin e ndërprerje.
Në përgjigjen e parë publike, Ministria e Bujqësisë deklaroi këtë javë se fondet IPARD nuk janë anuluar dhe mbështetja vazhdon si zakonisht. Ministria sqaroi se autoritetet shqiptare janë vënë në dijeni për pezullimin e një pretendimi aktual për rimbursim për një pjesë të shpenzimeve të radhës. Në gusht, ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural Frida Krifca deklaroi se ngrirja e përkohshme e fondeve në pritje të rezultateve të hetimit është një praktikë normale e BE-së.
Një ministër i shkarkuar, AZHBR dhe polemika
Në ditët e para të shtatorit 2023, Kryeministri bëri një riorganizim të ministrave në kabinetin e tij, i cili rezultoi me shkarkimin e ministrit të Bujqësisë nga detyra. Ky zhvillim solli në qendër të vëmendjes Agjencinë e Zhvillimit Bujqësor dhe Rural (AZHBR). Pak ditë pas kësaj, një parti e vogël opozitare njoftoi Strukturën e Posaçme Kundër Korrupsionit (SPAK) për gjoja shpërdorim të fondeve të BE-së nën menaxhimin e ish-ministres Frida Krifca dhe drejtuesve të AZHBR-së. Si një institucion i akredituar për administrimin e fondeve të BE-së, AZHBR duhet të promovojë bujqësi të qëndrueshme dhe të diversifikojë ekonominë rurale. Në teori, AZHBR mbështet sipërmarrësit e sektorit ushqimor, përgatit institucionin për të marrë fondet buxhetore të BE-së dhe fokusohet në ristrukturimin, modernizimin dhe specializimin në produkte dhe tregje specifike, të cilat kapitalizojnë avantazhet konkurruese të vendit.[8] Ministrja e shkarkuar (Krifca) nuk ka qenë ministre në kuadër të hetimit të BE-së, por ka qenë drejtoreshë e AZHBR-së, e vetmja përgjegjëse për menaxhimin e 71 milionë eurove. Akuzat për të dhe punonjësit e zyrës së saj për praktika korruptive u bënë publike, por asnjë procedim ligjor nuk u zhvillua. Përkundrazi, ajo u bë ministre.
Në fund të korrikut 2023, kur publiku u bë i vetëdijshëm për situatën, Krifca argumentoi se këto janë procedura normale të BE-së ku ka nevojë të verifikohen shpenzimet e dyshuara për aktivitet që nuk janë konform rregullave të vendosura. Në të vërtetë, ajo shkoi më tej duke u shprehur se rezultatet e këtyre fondeve të BE-së janë të prekshme për shkak të “punës së përbashkët të jashtëzakonshme me fermerët dhe agropërpunuesit si dhe punonjësit e strukturave në Shqipëri dhe Bruksel” dhe nuk duhet të bëhet objekt i konsumi politik.[9] Megjithatë, fakti që shefi i saj (Rama) e shkarkoi atë po komentohet si një mundësi e madhe e implikimit të saj në praktikat korruptive që përmend BE.
Kërkoni rimbursime (?)
Për shkak të skandalit të abuzimeve me programin IPARD, AZHBR është detyruar të kërkojë kthimin e fondeve nga disa biznese. Prej muajsh ajo u ka dërguar letra dhjetëra bizneseve që kanë marrë grante IPARD, duke u kërkuar kthimin e fondeve. Fillimisht ata kërkuan kthimin e fondeve nga rreth 10 biznese, dy prej të cilave ishin të lidhura me disa politikanë. Megjithatë, javët e fundit është rritur ndjeshëm numri i bizneseve të cilave u është kërkuar kthimi i fondeve për abuzim apo shkelje të kontratës. Kjo ka çuar në një tjetër konflikt të mundshëm. Disa nga bizneset kanë paguar ryshfet ndërmjetësve dhe/ose drejtpërsëdrejti zyrtarëve të AZHBR-së për të përfituar nga grantet. Këto biznese tani po kërkojnë të njëjtat ryshfet tek agjentët dhe zyrtarët. Kjo situatë është jashtëzakonisht e ndërlikuar për shkak të korrupsionit dhe paligjshmërisë që mund të çojë në konflikte, pasi ata që marrin ryshfet zakonisht nuk i kthejnë. Zyrtarët e qeverisë duket se po përpiqen t’i shpëtojnë përgjegjësisë penale duke kërkuar kthimin e fondeve. Pavarësisht kësaj, prokuroria shqiptare ka dështuar të mbajë asnjë përgjegjës, gjë që ka kontribuar më tej në këtë çështje.
konkluzioni
Sektori i bujqësisë shqiptare dhe njerëzit që punojnë në të kanë ndoshta realitetin më të vështirë nga të gjithë. Edhe kur ka një lloj zhvillimi, ai është i paorganizuar për shkak të copëzimit të lartë të tokës dhe mungesës së mbështetjes qendrore. Mungesa e kushteve të mira të punës, vështirësitë për të punuar në ajër të hapur, mungesa e mbështetjes teknike, rritja e çmimeve të plehrave dhe mungesa e fondeve, e kanë bërë realitetin rural të vendit të padurueshëm dhe të pafuqishëm. Siç tregojnë edhe ngjarjet e kësaj brifinge, edhe kur një pjesë e financimit vjen nga BE-ja, ato nuk kanalizohen tek ata që kanë nevojë, por tek ata që janë në pushtet.
